1) जुनी पिके, तण आणि ढेकळांचे व्यवस्थापन
शेतीच्या मशागतीतला पहिला टप्पा म्हणजे शेत साफ करणे. शेतात उरलेली जुनी पिके, कडबा, तण, आणि मोठे ढेकळे काढून टाकणे आवश्यक आहे. यासाठी ट्रॅक्टर लावून एक-दोन वेळा रोटावेटर चालवावा. तणांचे व्यवस्थापन करताना त्यांना खत म्हणून वापरण्यासाठी कंपोस्ट किंवा हिरवळीच्या खतात रूपांतर करणे हा पर्याय उपयोगी पडतो.
2) नांगरणी करून जमीन तयार करणे
पावसाच्या आगमनापूर्वी खोल नांगरणी करणे अत्यंत आवश्यक असते. यामुळे जमिनीत हवाचक्र सुधारते, किडींचा नाश होतो आणि जमिनीचा पोत सुधारतो. शेतात ट्रॅक्टरने दोन ते तीन वेळा जुळी नांगरणी करून मग कुळवाच्या साहाय्याने सपाटीकरण करावे. यामुळे पेरणी सुलभ होते आणि बियाणे जमिनीत समान खोलीवर पडते.
3) चर खोदणे व पाण्याचा निचरा
पावसाळ्यात पाण्याचा योग्य निचरा होणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पाणी साचल्यास बियाण्यांची कुज आणि पीकधोक्याची शक्यता वाढते. यासाठी पावसाआधीच शेताच्या कडेने व मधोमध चर खोदावेत. या चरांमधून अतिरिक्त पाणी वाहून जाईल आणि पीकांचे नुकसान टळेल.
4) माती परीक्षण व खत व्यवस्थापन
खरीप हंगामाच्या आधी माती परीक्षण करून त्यानुसार योग्य खते वापरणे फायदेशीर ठरते. माती परीक्षण करून नत्र, स्फुरद व पालाशाचे प्रमाण लक्षात घेऊन खतांचे नियोजन करावे. योग्य प्रमाणात जैविक खतांचा वापरही मातीच्या गुणवत्तेसाठी उपयुक्त ठरतो.
5) यंत्रसामग्रीची वेळेवर देखभाल
शेतीसाठी वापरली जाणारी यंत्रसामग्री जसे की ट्रॅक्टर, कुळव, पेरणी यंत्र, रोटावेटर यांची वेळेवर तपासणी व देखभाल करणे आवश्यक आहे. मशागतीच्या काळात यंत्र बिघडल्यास वेळ आणि श्रम वाया जातात. त्यामुळे हंगाम सुरू होण्यापूर्वीच सर्व यंत्रसामग्री व्यवस्थित तयार ठेवावी.
6) बियाणे व निविष्ठांची पूर्वतयारी
शेतकरी बांधवांनी बियाणे योग्य ठिकाणाहून वेळेत खरेदी करून त्याची मशागतपूर्व तयारी (उदा. बियाण्याची निवड, प्रक्रिया व उगम चाचणी) करून ठेवावी. यामुळे शेवटच्या क्षणी गडबड होणार नाही.
दरम्यान, खरीप हंगाम यशस्वी करण्यासाठी मशागतीची कामे नियोजनबद्ध, वेळेवर आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून केली तर उत्पादनात चांगली वाढ होते.
Mumbai,Maharashtra
